Την αντίθεσή του – ουσιαστικά – στην επιμονή της κυβέρνησης να καθίσει οπωσδήποτε και χωρίς διασφαλίσεις ουσίας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, έστω κι αν τις αποκαλεί διερευνητικές, διαπραγματεύσεις είναι, εκφράζει με άρθρο του στη συντηρητική ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και στενός συνεργάτης και φίλος του Κώστα Καραμανλή, καθηγητής Γιάννης Βαληνάκης.
Το άρθρο με τίτλο: “Αξίζουμε κάτι ασφαλέστερο από τις διερευνητικές”
“Στην επέτειο διακοσίων χρόνων εθνικής ανεξαρτησίας και μέσα σε κλίμα ακραίων τουρκικών προκλήσεων και διεθνών πιέσεων για διάλογο, ο ελληνικός ζήλος για άμεση επανεκκίνηση των διερευνητικών επαφών προκαλεί εύλογα ερωτηματικά. Αντί να συρθεί άρον άρον σε μια επικίνδυνη διαδικασία, η Ελλάδα χρειάζεται στρατηγικό χρόνο για ανασύνταξη δυνάμεων και συνολική επανεξέταση της αντιμετώπισης μιας απροκάλυπτα επιθετικής Τουρκίας. Οχι για να μετακυλήσει ξανά δύσκολες αποφάσεις υπό χειρότερες συνθήκες στον επόμενο χειριστή. Ούτε γιατί δεν επιδιώκει τη λύση των προβλημάτων με τη γείτονα. Αλλά γιατί συσσωρευμένες προκλήσεις και νέα δεδομένα επιβάλλουν εδώ και καιρό μια νέα στρατηγική.
Α. Δεν υπάρχει λόγος βιασύνης για διάλογο
Είναι πράγματι επείγων ένας διάλογος με την Τουρκία; Κατανοητό ότι βιάζεται ο Ερντογάν, γιατί πλησιάζει στο τέλος του ο πολιτικός του χρόνος. Αντιληπτό ότι βιάζονται και οι φίλοι του στη Δύση, που θέλουν να τελειώνουν με τα «μικρά» ζητήματά μας που εμποδίζουν τα «μεγάλα» δικά τους. Ευδιάκριτη και η αγωνία των υπερπρόθυμων που βλέπουν ως μοναδικές επιλογές τον άρον άρον «συμβιβασμό» και τη στρατιωτική σύγκρουση. Κι όμως υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές, τις αξίζουμε, αλλά πρέπει και να τις χτίσουμε.
Επί μία δεκαετία μεθοδικών χτυπημάτων από τον Ερντογάν υποκρινόμαστε κάθε φορά ότι έχει φτάσει στα όριά του και καταρρέει ή ότι όλα γίνονται για εσωτερική κατανάλωση. Για να διαψευστούν αμέσως μετά οι αναλύσεις αυτές από τα γεγονότα. Χρειαζόμαστε συνεπώς άμεσα μια βαθύτερη ενδοσκόπηση και στρατηγικό χρόνο για ανασύνταξη δυνάμεων απέναντι σε έναν πολεμοχαρή γείτονα. Ιδού συνοπτικά γιατί:
1. Το διεθνές κλίμα (ακόμη) μας το επιτρέπει. Η Τουρκία αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά διεθνώς (σε φραστικό βέβαια επίπεδο) ως κατ’ εξακολούθηση αδικοπραγούσα, ενώ η χώρα μας πιστώθηκε με στρατηγική υπομονή. Εχει λοιπόν πασιφανώς περιθώρια να αρνηθεί διάλογο «με το πιστόλι στον κρόταφο» και στόχο την ανατροπή της Λωζάννης – θα έπρεπε μάλιστα να θεωρείται και αυτονόητο ακόμη και μόνο για λόγους εθνικής αξιοπρέπειας.
2. Η προσωρινή απόσυρση της αρμάδας (μετά την κατά τον Τσαβούσογλου «ολοκλήρωση της αποστολής») μπορεί αύριο με ένα νεύμα του Ερντογάν να αντιστραφεί. Προφανώς δεν συνιστά συνέπεια και συνέχεια. Ιδίως όταν συνοδεύεται καθημερινά από παραληρηματικά επιθετική αλλά και προσβλητική συμπεριφορά.
3. Του διαλόγου προηγείται η ταχύτατη αποκατάσταση της τρωθείσας από την κρίση αποτρεπτικής μας ισχύος. Για να επαναχτιστεί, επειγόντως και αξιόπιστα, χρειαζόμαστε όχι εξαγγελίες προθέσεων, αλλά ορθές επιλογές και χρόνο. Οχι πανάκριβα και μακροπρόθεσμα προγράμματα, αλλά κυρίως –όπως έγινε με τα Ραφάλ– συστήματα άμεσα διαθέσιμα, έστω και μεταχειρισμένα, με παραχώρηση ή λίζινγκ (με άμεση οικονομική συμβολή, π.χ., των ΗΑΕ). Οχι μόνο πλατφόρμες εκτόξευσης, αλλά όπλα υποστρατηγικά αξιόπιστου «δευτέρου» (ανταποδοτικού) χτυπήματος. Οχι ασκήσεις συμμαχικής επίδειξης, αλλά αξιόπιστες ρήτρες συνδρομής και σταθερή παρουσία σκαφών και μαχητικών τους στα «αποστρατιωτικοποιημένα» νησιά. Αποτροπή υπάρχει αν υπό τις χειρότερες συνθήκες αιφνιδιαστικής επίθεσης η Τουρκία ξέρει ότι μπορούμε να της επιφέρουμε βαρύτατα ανταποδοτικά/στρατηγικά πλήγματα σε κρίσιμες υποδομές και δυνάμεις. Κανένας Ερντογάν δεν αποτρέπεται όταν απλώς εξαγγέλλουμε ότι θα αμυνθούμε στις ακτογραμμές μας ή αορίστως ότι θα κάνουμε «ό,τι χρειαστεί».
4. Διπλωματικό χρόνο επανόρθωσης χρειαζόμαστε και γιατί στο πιο προνομιακό πεδίο μας, το ευρωπαϊκό, χάσαμε αδικαιολόγητα δύο κρίσιμες μάχες στις Συνόδους Κορυφής. Λάθος επιλογή να βάλουμε από την αρχή όλα τα αυγά στο καλάθι των κυρώσεων, κι ενώ βιώναμε την πορεία προς το αδιέξοδο να μην ελιχθούμε επικεντρώνοντας στο μείζον, δηλ. σε ισχυρότερες ευρωπαϊκές προϋποθέσεις και εγγυήσεις για τον διάλογο. Δεν έχουμε άλλα περιθώρια απωλειών «στο δικό μας γήπεδο» ενόψει του Μαρτίου.
5. Για όσους διαβάζουν μέσα απ’ τις γραμμές, η Ε.Ε. αποφάσισε να επανεξετάσει τον Μάρτιο 2021 τη συνολική σχέση της με την Τουρκία. Ενδέχεται να επιχειρηθεί η αντικατάσταση της ενταξιακής προοπτικής από μια εναλλακτική στρατηγική βασισμένη στην ενίσχυση της τελωνειακής ένωσης και της διπλωματικής και αμυντικής συνεργασίας τύπου Ε.Ε. – Μεγ. Βρετανίας. Μια Τουρκία προνομιακός εταίρος ακριβώς εκεί που δεν τη θέλουμε, ανεξέλεγκτη και χωρίς τις υποχρεώσεις «εξευρωπαϊσμού» της ως υποψήφιας χώρας! Κι ενώ η Ε.Ε. θα διαβουλεύεται για τη νέα στρατηγική της (που πρέπει οπωσδήποτε να συνδιαμορφώσουμε), θα σπεύσουμε περιχαρείς να βγούμε από το ευρωτουρκικό πλαίσιο (π.χ. Διαπραγματευτικό Πλαίσιο 2005, Κεφ. 13 περί Αλιείας των ενταξιακών) για να στριμωχτούμε σε «διάλογο» με το αφηνιασμένο σύστημα Ερντογάν;
Β. Διερευνητικές, και στο βάθος ανατροπή της Λωζάννης;
Η καθημερινά διογκούμενη τουρκική επιθετικότητα μας καλεί να επιλέξουμε αν η αναθεώρηση «ιερών» διεθνών συνθηκών θα γίνει με στρατιωτική ήττα ή διπλωματική αυτοπαράδοση. Υπό τέτοιες συνθήκες, με ποιο μαγικό ραβδί θα επιβάλει η ελληνική πλευρά –όπως με αυτοπεποίθηση διατυμπανίζεται– τη λεγόμενη μονοθεματική ατζέντα των διερευνητικών;
1. Η Τουρκία επιμένει σε τρία επίπεδα διαλόγου: πολιτικές διαβουλεύσεις (όπου μπορεί κάθε πλευρά να θέσει οποιοδήποτε θέμα), διερευνητικές (όπου επίσης μπορεί πρακτικά να προβάλει οποιοδήποτε θέμα) και μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (που ίσως ήδη μετεξελίχθηκαν σε «μηχανισμό αποσυμπίεσης» στο ΝΑΤΟ). Τρία στα τρία;
2. Από τις αποφάσεις της τελευταίας Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. εξαφανίστηκε δυστυχώς η θετική διατύπωση των «26» (τον Οκτώβριο) για περιορισμό της ατζέντας των διερευνητικών μόνο στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Εξυπακούεται ότι ακόμη κι αν η Ε.Ε. αποδεχόταν ξανά το μοναδικό αυτό αντικείμενο διαλόγου, ουδόλως εξασφαλίστηκε ότι το αποδέχεται και η Τουρκία…
3. Εξετάσαμε σε βάθος τον φάκελο των διερευνητικών και επιμένουμε «να ξεκινήσουν οι διερευνητικές από εκεί που διακόπηκαν»; Γιατί οι συνομιλίες αυτές:
α) Περιορίζονταν στα «προκαταρκτικά», δηλ. στη διαπραγμάτευση του (κατά τα άλλα μονομερούς) δικαιώματος της Ελλάδας για 12 ν.μ. και λογικά η Τουρκία έθετε επί τάπητος και τη θεωρία της των «γκρίζων ζωνών».
β) Δεν προχώρησαν σε συζήτηση οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας.
γ) Δεν τέθηκε καν θέμα οριοθέτησης ΑΟΖ (όπως ήταν η τουρκική θέση).
δ) Δεν φαίνεται να έγινε συζήτηση για το Καστελλόριζο.
ε) Δεν έγινε καν νύξη για οριοθέτηση στην Ανατολική Μεσόγειο.
4. Ακόμη κι αν η Τουρκία μεταμορφωνόταν ξαφνικά σε «Ευρωπαίο γείτονα» που θα συζητούσε μόνο την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, πάλι τίθενται τα εξής ερωτήματα:
α) Κάθε θαλάσσια ζώνη χαράσσεται από συγκεκριμένα σημεία της ξηράς (ηπειρωτικής ή νησιωτικής). Αρα, κάθε συζήτηση θα ξεκινήσει λογικά με την Τουρκία να καταθέτει κατάλογο και χάρτες «γκρίζων ζωνών». Αδιέξοδο συνεπώς κι εδώ.
β) Ο Ελληνας εκπρόσωπος στις διερευνητικές θα πάει εφοδιασμένος με χάρτες για το Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο ανάλογους με εκείνους στο Ιόνιο (δηλ. με ευθείες γραμμές βάσης και κλείσιμο κόλπων) ή ξεκινάμε πάλι με τα άκρως συντηρητικά σενάρια της εποχής Κ. Σημίτη;
γ) Για να ξεκαθαρίσουμε κι έναν άλλο μύθο περί δήθεν «χαμένης ευκαιρίας» το 2004: ουδέποτε συμφώνησε η Αγκυρα να προσφύγει στη Χάγη. Εκτός αν οι υπερπρόθυμοι του διαλόγου που το υποστηρίζουν εννοούν ότι το συνυποσχετικό θα συμπεριλάμβανε και τις «γκρίζες ζώνες», τον εναέριο χώρο και την αποστρατιωτικοποίηση.
δ) Γιατί στον διάλογο βλέπουμε ως μόνες θαλάσσιες ζώνες την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ; Εχουμε μόνοι μας παραιτηθεί από τις άλλες που προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας, π.χ. από «συνορεύουσα ζώνη» 24 ν.μ. για τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης ενώ από το 2004 συνπεριπολούμε με την Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή/Frontex καθ’ όλο το μήκος της ελληνοτουρκικής συνοριογραμμής;
Συμπερασματικά, αφού η μόνη ουσιαστικά θεματική των διερευνητικών ήταν δυστυχώς τα 12 ν.μ. στο Αιγαίο, γιατί τέτοιος ζήλος να ξεκινήσουν ξανά οι διερευνητικές από εκεί που σταμάτησαν; Η βιασύνη που επιδεικνύεται από ελληνικής πλευράς για τις διερευνητικές στέλνει στον Ερντογάν επικίνδυνα μηνύματα (φθηνής και προσωρινής) εξαγοράς μιας επίπλαστης ηρεμίας αν συμμορφωθούμε προς τις υποδείξεις. Σήμερα θα είναι οι διερευνητικές, αύριο η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, μεθαύριο η Λωζάννη.
* Ο κ. Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας / ΕΚΠΑ, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών.”
