Είστε εδώ

Κορονοϊός και Παγκοσμιοποίηση (του Λευτέρη Κρέτσου)

Η κρίση της πανδημίας του κορονοϊού εγκαινιάζει μια νέα εποχή μαζικής ανασφάλειας, αφού αποκάλυψε τόσο την αδυναμία του κράτους ακόμη και στις πιο προηγμένες οικονομίες της Δύσης, όσο και την ανεπάρκεια των αγορών να δίνουν λύση στα μεγάλα προβλήματα

Οι πολίτες διαμορφώνουν πλέον εύλογα ερωτήματα για το πόσο καλά οργανωμένα και στελεχωμένα είναι τα συστήματα δημόσιας υγείας, αφού νιώθουν ότι η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο ανεξαρτήτως εισοδήματος, ταχυδρομικού κώδικα κατοικίας, θρησκείας, φύλου, ηλικίας, επαγγέλματος κτλ. Η δημοκρατία του φόβου εξαιτίας της κρίσης του κορονοϊού έχει επικρατήσει.

Και φυσικά οι άνθρωποι σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές είναι λογικό να ζητούν περισσότερα και πολύ διαφορετικά πράγματα από τους ιθύνοντες σε σχέση με πριν. Όταν άλλωστε το σπίτι σου έχει πιάσει φωτιά είναι αδιάφορο το κόστος για το νερό που θα χρησιμοποιήσεις να τη σβήσεις. Θέλεις απλώς να σβήσει γρήγορα η φωτιά. Ο λογαριασμός για τα αποκαΐδια θα γίνει την επόμενη ημέρα.

Στο πλαίσιο αυτό, ολόκληρη η ανθρωπότητα περιμένει με αγωνία να βγει μια επίσημη ανακοίνωση που να λέει ότι η τάδε επιστημονική ομάδα βρήκε το φάρμακο: Τελικά αυτό είναι το φάρμακο, δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας. Το εμβόλιο κατά του κορονοϊού θα δοθεί άμεσα σε όλους τους πολίτες που το έχουν ανάγκη. Μπορείτε να βγείτε έξω, μπορείτε να δείτε τους φίλους σας, να αγκαλιάσετε τους ηλικιωμένους γονείς σας και να πάτε μια βόλτα με τα παιδιά σας αν δεν έχουν σχολείο. Τα μαγαζιά θα είναι όλα ανοιχτά.

Μέχρι να συμβούν όλα αυτά, η ανησυχία και η αγωνία μοιραία θα μεγαλώνει. Και η ανησυχία αυτή έχει δύο ιδιότητες και ένα αποτέλεσμα. Η πρώτη είναι ότι κλονίζει την πίστη των κοινωνιών σε οτιδήποτε θεωρούσαμε δεδομένο στο παρελθόν. Διατρέχουμε σοβαρό κίνδυνο υγείας, ακόμα και ζωής, άρα νιώθουμε ή είναι λογικό να νιώθουμε υπαρξιακή ανασφάλεια, η οποία όταν λαμβάνει χαρακτηριστικά επιδημίας επηρεάζει τον τρόπο λειτουργίας των θεσμών και της οικονομίας. Μετατρέπεται σταδιακά σε ανασφάλεια οικονομική, ψυχολογική,οικογενειακή, πολιτειακή κτλ. Τα βολικά μαξιλαράκια που είχε ο καθένας μας παύουν να μας προστατεύουν και οι συλλογικοί θεσμοί μπαίνουν σε κατάσταση αποδιοργάνωσης και κρίσης νομιμοποίησης.

Η δεύτερη ιδιότητα διόγκωσης της ανθρώπινης ανησυχίας είναι η κινητοποίηση νέων δυνάμεων, η επιστράτευση και η αναθεώρηση των ιδεών και των αξιακών μας κανόνων προκειμένου να επιβιώσουμε, αλλά και να διαμορφώσουμε ερμηνευτικό πλαίσιο και νόημα για τις πράξεις μας στις συνθήκες πίεσης και απειλής που βιώνουμε.

Το αποτέλεσμα και των δύο είναι η πραγματοποίηση σημαντικών αλλαγών στο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του σύγχρονου κόσμου. Η κρίση του κορονοϊού επηρεάζει τους ανθρώπους, τις οικονομίες και τις κοινωνίες. Και μαζί με αυτά αλλάζει πλήρως και τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Όλα όμως εξαρτώνται από το πόσο γρήγορα θα τελειώσει αυτός ο εφιάλτης.

Το περιεχόμενο και η ουσία των αλλαγών δηλαδή που φέρνει η κρίση θα εξαρτηθούν από το πόσο γρήγορα θα βρεθεί η θεραπεία ή το φάρμακο κατά του ιού. Όσο αργεί να έρθει αυτή η στιγμή τόσο πιο μεγάλο και ωστικό θα είναι το κύμα των αλλαγών που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια ή μετά την υπέρβαση της κρίσης. Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος αλλάζει δραματικά και θα αλλάξει ακόμη περισσότερο. Οι μεγάλες αλλαγές που δείχνει μέχρι στιγμής να έχει προκαλέσει το ξέσπασμα της κρίσης του κορωνοϊού είναι οι εξής:

1. Το τέλος των ψευδαισθήσεων του μικρού και αποτελεσματικού κράτους

Η οικονομία στην Αμερική και στην Ευρώπη βουλιάζει σε επίπεδο ύφεσης 1929-30 γιατί δεν υπάρχουν αντιδραστήρια, μάσκες και πολλοί γιατροί και νοσηλευτές στο δημόσιο σύστημα υγείας. Οι κυβερνήσεις σε πανικό και αμηχανία προσπαθούν τώρα σε ρόλο πυροσβέστη να θωρακίσουν το δημόσιο σύστημα υγείας, αφού του στέρησαν σημαντικούς πόρους εδώ και δεκαετίες. Πρόκειται για μια κατά κράτος επικράτηση και δικαίωση όσων θεωρούν ότι τα δημόσια αγαθά δεν μπορούν να αφεθούν στο «αόρατο χέρι» των αγορών.

Ίσως δεν είναι τελικά τόσο κακό να έχουμε περισσότερους γιατρούς, νοσηλευτές και αναλώσιμα, όπως με στόμφο διατείνονταν οι εκάστοτε ιεροκήρυκες της αριστείας και του λιτού και αποτελεσματικού κράτους. Οι απόψεις αυτές ενδέχεται να εκφραστούν πολιτικά στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, όπου και αν γίνουν.

2. Η δειλή επιστροφή του μεταπολεμικού σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου

Η κρίση του κορονοϊού απέδειξε ότι όλοι είμαστε ευάλωτοι απέναντι στον κίνδυνο. Εφεξής, και αν τη βγάλουμε καθαρή, θα πρέπει να ζούμε με περισσότερο φόβο γιατί το σύστημα δεν είναι τόσο ασφαλές όσο νομίζαμε. Εφεξής θα πρέπει να οργανωθούμε περισσότερο ως κοινωνία και ως εθνική οικονομία.

Ακόμη και σκληρά δεξιές κυβερνήσεις και υπερεθνικοί οργανισμοί που ευαγγελίζονται τον νεοφιλελευθερισμό, όπως ο Τραμπ και το ΔΝΤ προσπαθούν τώρα να κρατήσουν ζωντανές τις οικονομίες εφαρμόζοντας μεγάλες ενέσεις τόνωσης της ρευστότητας των επιχειρήσεων δίχως να ακολουθούν τους κανόνες οικονομικής πειθαρχίας που υπερασπίζονταν για δεκαετίες.

Για πρώτη φορά γίνονται bail outs και μια σειρά από άλλες ρυθμίσεις, όπως πάγωμα πλειστηριασμών, πάγωμα υποχρέωσης καταβολής χρεών και αναστολή υποχρέωσης δόσεων δανείων με τήρηση ρήτρας απαγόρευσης απολύσεων και προστασίας της εργασίας. Η εικόνα ήταν πολύ διαφορετική στα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης που πάρθηκαν το 2008 και μετέπειτα. Ενδεχόμενες κρατικοποιήσεις δεν θα αφορούν μόνο τις πτωχευμένες τράπεζες, αλλά και μεγάλους βιομηχανικούς κολοσσούς και αεροπορικές εταιρίες.

3. Η Κίνα ετοιμάζεται να αναλάβει τα ηνία της παγκόσμιας ηγεμονίας

Οι σημαντικές ειδήσεις από την Κίνα που συνήθως προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης αφορούν την κρίση του κορωνοϊού. Ο ιός έπληξε βάναυσα την κινεζική κοινωνία και οικονομία με χιλιάδες νεκρούς και τεράστια οικονομική καταστροφή. Η εικόνα της Κίνας ως ηγεμονικής παγκόσμιας υπερδύναμης υπέστη σοβαρό τραύμα.

Η εντυπωσιακή όμως σε ταχύτητα αντιμετώπιση του προβλήματος την αναδεικνύει και πάλι σε ηγέτιδα δύναμη σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές οικονομίες, οι οποίες τώρα αρχίζουν να μπαίνουν πιο βαθιά στοπρόβλημα και στη δίνη της ύφεσης. Και ίσως η πιο σημαντική είδηση από την Κίνα αυτήν την εβδομάδα είναι ότι άνοιξαν πάλι τα εργοστάσια.

Η χώρα αναμένεται να επανέλθει τους επόμενους μήνες σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, όπως τονίζει και η έκθεση της Deutsche Bank. Στην περίπτωση αυτή ίσως να δούμε μεγάλα brands, αλλά και μεγάλα ξενοδοχειακά καταλύματα ακόμη και στην Ελλάδα, να περνάνε υπό τον έλεγχο μεγάλων εταιριών και funds κινεζικών συμφερόντων.

4. Οι φιλάνθρωποι καπιταλιστές και οι B Corps για έναν καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο

Η αποτυχία των κρατών, αλλά και της αγοράς να δώσουν πρακτικές λύσεις σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα συνεπάγεται μια κρίση νομιμοποίησης τους. Η ανάγκη για «συνθήκες κανονικότητας» γεννά νοσταλγία για την επιστροφή στη «χρυσή εποχή» του καπιταλισμού. Αυτό όμως απαιτεί περιορισμό των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων.

Όλα αυτά συμβάλλουν μεταξύ άλλων στην αναζήτηση εναλλακτικών μηχανισμών και δυνάμεων βελτίωσης και αλλαγής του καπιταλισμού.

Οι «φιλάνθρωποι» καπιταλιστές και το κίνημα των επιχειρήσεων B Corps που προτάσσουν το κοινωνικό όφελος περισσότερο από το κέρδος έρχονται να δώσουν λύσεις και να προσφέρουν ελπίδες για έναν καλύτερο κόσμο. Για παράδειγμα ο Bill Gates είχε προειδοποιήσει από το 2018 για την στήριξη προγραμμάτων ερευνητικής ιατρικής και τεχνολογίας προκειμένου να αντιμετωπιστούν μελλοντικές επιδημίες και κίνδυνοι της δημόσιας υγείας, ενώ ο Jeff Bezos έχει επιστρατεύσει ειδικούς επιστήμονες και εργαστήρια για να βρεθεί το αντίδοτο στον κορονοϊό, ενώ ο Mark Zuckenberg σύστησε ένα Ταμείο Αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση του COVID-19 (COVID-19 Solidarity Response Fund).

Φιλάνθρωποι μεν στην αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων, καπιταλιστές δε στον τρόπο απόσπασης της υπεραξίας με εργαζόμενους στα όρια της φτώχειας και πολλές συνεισφορές εκατομμυρίων στον Τραμπ, ο οποίος τους απάλλαξε από την καταβολή πολλών δισεκατομμυρίων σε φόρους. Δημιουργούν εκκολαπτήρια επιχειρηματικής καινοτομίας, συγκεντρώνουν τη γνώση μέσα από ερευνητικά εργαστήρια και υποτροφίες και αναπτύσσουν πιο ευέλικτες μορφές επιχειρηματικότητας προσελκύοντας μια νέα γενιά υψηλής ειδίκευσης startuppers. Το πιο σημαντικό είναι ότι η δράση τους επεκτείνεται σε κάθε κλάδο παραγωγής και ότι ελέγχουν πλήρως το σύστημα παραγωγής και διακίνησης της πληροφορίας με μεγάλες πλατφόρμες και δίκτυα.

Σε κάθε περίπτωση οι cool «φιλάνθρωποι» καπιταλιστές και μαζί τους το κίνημα των επιχειρήσεων αυξημένης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης θα παίξουν πιο καθοριστικό ρόλο στις μελλοντικές εξελίξεις. Το αφήγημα τους είναι ότι η μεγιστοποίηση της οικονομικής προόδου από την αλόγιστη χρήση των παραγωγικών πόρων είναι αντιπαραγωγική και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για παράδειγμα είναι εμφανείς και δεν κάνουν διακρίσεις, αν και η κλιματική αλλαγή επηρεάζει με δυσανάλογο τρόπο τους φτωχότερους πληθυσμούς της γης.

Έτσι για πρώτη φορά στην ιστορία η οικονομική ανάπτυξη και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας δεν θεωρούνται απαραίτητα θετικές εξελίξεις. Το πιο σημαντικό είναι η επιχειρηματική δραστηριότητα να συνεπάγεται την υιοθέτηση ενός κώδικα ηθικών αρχών, ο οποίος προτάσσει το δημόσιο συμφέρον, τα ατομικά δικαιώματα και την προστασία του περιβάλλοντος.

Συνοψίζοντας, σήμερα οι εθνικές κυβερνήσεις και οι υπερεθνικοί οργανισμοί δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ασκήσουν μια εκτεταμένη πολιτική κοινωνικής και οικονομικής στήριξης. Θα υπάρξει πολιτειακή ανωμαλία ή σε απλά ελληνικά θα τους πάρει ο κόσμος με τις πέτρες αν δεν το κάνουν. Οπότε ακόμη και οι συντηρητικοί κυβερνώντες αναγκάζονται να ανοίξουν την κάνουλα της χρηματοδότησης με έκτακτα μέτρα, όπως το Pandemic Emergency Purchase Program που έγινε για όλες τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Όσο όμως αργεί να βρεθεί το φάρμακο/ εμβόλιο κατά του κορονοϊού τόσο περισσότερο θα βαθαίνει η κρίση εμπιστοσύνης προς τον νεοφιλελευθερισμό, που αποτελεί το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας στις δυτικές κοινωνίες.

Όσο όμως αργεί να βρεθεί το φάρμακο/ εμβόλιο κατά του κορονοϊού οι πολίτες θα αναγνωρίζουν πιο έντονα τη σημασία της ενίσχυσης του κράτους για την ικανοποιητική αντιμετώπιση των κινδύνων με προεξάρχουσα στην παρούσα φάση την αντιμετώπιση κινδύνων της δημόσιας υγείας.

Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί νέες προδιαθέσεις και κινητοποιεί νέες δυναμικές στο πεδίο της παγκοσμιοποίησης, οι οποίες έχουν κάνει μεν την εμφάνιση τους στο παρελθόν, αλλά αναμένεται να εκφραστούν με περισσότερη ένταση στο άμεσο μέλλον.

Η Κίνα θα επιδιώξει να μπει πιο δυναμικά στη σκακιέρα της γεωπολιτικής ισχύος, εκμεταλλευόμενη τους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής της ανάπτυξης και την παγκόσμια μεγάλη ύφεση που θα πλήξει κυρίως τις χώρες της Δύσης. Οι δυτικές κοινωνίες αντίθετα καλούνται πλέον να διαχειριστούν άμεσα μια διπλή απειλή τεραστίων διαστάσεων που γεννά μια διπλή και ταυτόχρονη κρίση: η κρίση του κορονοϊού και η οικονομική ύφεση που έρχεται.

Στις χώρες αυτές μόνο δραστικά μέτρα και επεκτατικές οικονομικές πολιτικές μπορούν να βάλουν φρένο σε καταστάσεις πολιτικής αναστάτωσης. Δεν μπορούν όμως να διατηρήσουν το σημερινό status quo.

Στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα δούμε σημαντικές αλλαγές στο πεδίο άσκησης της οικονομικής πολιτικής, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν είτε στην επιστροφή ενός κεϋνσιανού τύπου σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου, είτε στην ανάδειξη νέων πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων, όπως οι «φιλάνθρωποι» καπιταλιστές και το κίνημα των επιχειρήσεων αυξημένης κοινωνικής ευθύνης.

Σε κάθε περίπτωση, το σενάριο της επόμενης μέρας δεν μπορεί να γραφτεί σήμερα, καθώς πολλά εξαρτώνται από τη διάρκεια και τα τραύματα της πανδημίας, αλλά είναι σίγουρο ότι ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος μετά την κρίση του κορονοϊού.

δημοσιεύτηκε στο koutipandoras.gr

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *